„Nadać imię szkole to niejako ustalić jej tożsamość, zasugerować wartości ważniejsze od innych, podkreślić kierunek działań dydaktyczno-wychowawczych poprzez osobę patrona.”
/dyr. Bożeny Rulak/
Kornel Makuszyński – pisarz ze „słońcem w herbie”
BIOGRAFIA I TWÓRCZOŚĆ
Biografia
Polski pisarz i felietonista znany jest głównie z twórczości dla dzieci i młodzieży. Urodził się 8 stycznia 1884 roku w Stryju. Debiutował w wieku kilkunastu lat, publikując pierwsze wiersze w lwowskim „Słowie Polskim”. W latach 1905-14 był także recenzentem teatralnym dziennika. Studiował filologię polską i romańską na Uniwersytecie Lwowskim (część studiów odbył w Paryżu). Od 1915 roku mieszkał w Kijowie, gdzie sprawował m.in. funkcje prezesa Związku Literatów i Dziennikarzy Polskich oraz kierownika literackiego Teatru Polskiego.
Po zakończeniu I wojny światowej Makuszyński przeniósł się do Warszawy. Tam rozpoczął stałą współpracę z „Rzeczpospolitą”, „Kurierem Warszawskim” i „Warszawianką”. W 1926 roku otrzymał państwową nagrodę literacką (za poemat „Pieśń o Ojczyźnie”) oraz członkostwo Polskiej Akademii Literatury. Od 1945 roku mieszkał w Zakopanem (otrzymał honorowe obywatelstwo miasta), gdzie zmarł 31 lipca 1953 roku. Pisarz został pochowany na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem.
Charakterystyka twórczości
Kornel Makuszyński to wybitna osobowość epoki polskiego dwudziestolecia międzywojennego. Był on pisarzem, poetą, felietonistą, ale także krytykiem teatralnymi i publicystą. Jako poeta debiutował w 1900 roku w tygodniku „Słowo Polskie”. Od 1904 roku zaczął zaś uprawiać krytykę teatralną. W 1915 roku został Prezesem Związku Literatów i Dziennikarzy Polskich w Kijowie i kierownikiem literackim Teatru Polskiego. Debiut prozatorski Makuszyńskiego miał miejsce w 1916 roku, były to „Bardzo dziwne bajki”. W 1924 roku napisał słynną „Pieśń o Ojczyźnie”, za którą otrzymał Państwową Nagrodę Literacką.
Począwszy od 1925 roku zaczął wydawać niezwykle poczytne powieści dla dzieci i młodzieży: „Bezgrzeszne lata” (inspirowane wspomnieniami z dzieciństwa pisarza), „O dwóch takich, co ukradli księżyc” – historia o Jacku i Placku, którzy chcieli znaleźć krainę, gdzie nikt nie musi pracować, „Przyjaciel wesołego diabła”, „Panna z mokrą głową” (o opryskliwej, a jednocześnie odważnej pannie, która ratuje rodzinę z tarapatów). „Wyprawa pod psem” i „Wielka brama” to z kolei powieści oparte na wątku podróży i przygody grupy przyjaciół. Następnie powstały „Awantura o Basię” i „Szatan z siódmej klasy”. Ten ostatni jest utworem wykorzystującym konwencję powieści kryminalnej, której fabuła koncentruje się wokół rozwiązania zagadki ukrytego skarbu. Dużą popularnością cieszyły się również „Szaleństwa panny Ewy”, historia przyjaźni nastoletniej dziewczyny z młodym malarzem. Wielkim tematem pisarza był zatem problem dorastania traktowany z niezwykłym zrozumieniem, a jednocześnie sporą dawką humoru. Powieści Makuszyńskiego były wyrazem optymizmu i radości, których źródła dostrzegał twórca w okresie młodości – czasie nadziei i wiary.
Osobne miejsce w pisarstwie Makuszyńskiego zajmowały zaś utwory dla najmłodszych. Wielką popularnością cieszyły się obrazkowe „Przygody Koziołka Matołka”, historia ucieczki koziołka do Pacanowa. Inne znane obrazkowe historyjki napisane przy współpracy z rysownikiem Marianem Walentynowiczem to „Awantury i wybryki małej małpki Fiki-Miki”, „O wawelskim smoku”, „Legendy krakowskie”. Makuszyński był szczególnie związany z Zakopanem, miał wielkie zasługi dla miasta i w 1931 roku otrzymał jego honorowe obywatelstwo. W 1937 roku został mianowany członkiem PAL. Obecnie w Zakopanem w willi „Opolanka”, dawnym mieszkaniu pisarza znajduje się jego muzeum.
Najważniejsze dzieła:
1908 – „Połów gwiazd”
1910 – „Romantyczne historie”
1912 – „Szewc Kopytko i kaczor Kwak”
1913 – „Awantury arabskie”
1915 – „Perły i wieprze”
1916 – „Bardzo dziwne bajki”
1924 – „Pieśń o Ojczyźnie”
1925 – „Bezgrzeszne lata”
1928 – „O dwóch takich, co ukradli księżyc”
1929 – „Listy zebrane”
1930 – „Przyjaciel wesołego diabła”
1932 – „Panna z mokrą głową”
1933 – „Skrzydlaty chłopiec”
1933-34 – „Przygody Koziołka Matołka” (cztery księgi bajek)
1934 – „Uśmiech Lwowa”
1935 – „Awantury i wybryki małej małpki Fiki-Miki”
1936 – „Złamany miecz”
1937 – „Awantura o Basię”
„Szatan z siódmej klasy”
1938 – „Wanda leży w naszej ziemi”
1957 – „Szaleństwa panny Ewy”
1960 – „Legendy krakowskie”
Najbardziej znane powieści młodzieżowe Makuszyńskiego doczekały się ekranizacji:
1959 – „Awantura o Basię”, reż. Maria Kaniewska
1960 – „Szatan z siódmej klasy”, reż. Maria Kaniewska
1962 – „O dwóch takich, co ukradli księżyc”, reż. Jan Batory
1983 – „Szaleństwa panny Ewy”, reż. Kazimierz Tarnas
1986 – „Przyjaciel wesołego diabła”, reż. Jerzy Łukaszewicz
1994 – „Panna z mokrą głową”, reż. Kazimierz Tarnas
1995 – kolejna ekranizacja „Awantury o Basię”, reż. Kazimierz Tarnas
2006 – najnowsza ekranizacja „Szatana z siódmej klasy”, reż. Kazimierz Tarnas
Kornel Makuszyński – aforyzmy, cytaty:
- „Książka to mędrzec łagodny i pełen słodyczy, który puste życie napełnia światłem, a puste serca wzruszeniem; miłości dodaje skrzydeł, a trudowi ujmuje ciężaru; w martwotę domu wprowadza życie, a życiu nadaje sens.” /Poezje wybrane/
- „Przecie każda książka jest żywym stworzeniem… Każda ma duszę i każda ma serce.”/Szatan z siódmej klasy/
- „Nie cenilibyśmy radości, gdyby była wiecznotrwała i snuła się nieprzerwanie. Gorycz bólu i dotkliwość cierpienia tym słodszą nam czynią radość, co się zjawi. Nie byłoby radości bez smutku. Nikt by nie wiedział, że to radość właśnie. Tym skwapliwiej witamy dzień, że przed nim snuła się mroczna oślepła noc.” /Awantura o Basię/
- „Mądrym być, to wielka sztuka, Ale dobrym – jeszcze większa!” /Awantury i wybryki małej małpki Fiki-Miki/
- „Uśmiech to pół pocałunku.” /Awantura o Basię/
- „Stracony jest każdy dzień bez uśmiechu.” /Panna z mokrą głową/
- „Uśmiech jest złotym dzieckiem miłości (…).” /Bezgrzeszne lata/
- „Nienawiść jest śmiertelną chorobą. Wypija krew z człowieka i oślepia go, bo człowiek, który żyje tylko myślą o zemście, ma na oczach mętną mgłę. Przestaje odróżniać ludzi sprawiedliwych od ludzi złych… I z kolei on wyrządza ciężkie krzywdy.” /Szaleństwa panny Ewy/
- „Wielcy badacze serca dawno doszli do odkrycia prawdy, że czasem człowiek smutny śmieje się dlatego tylko, aby nie płakać.” /Kartki z kalendarza/
- „Z oddali wszystkie nasze godziny szkolne błękitnieją.”
- „Nie zapomnij, szkoło, tej prawdy najprostszej, że dziecku trzeba miłości, miłości, miłości.”
- „Nauka jest żelazną miotłą, co wymiata z umysłów ludzkich wszystkie plewy.” /Awantura o Basię/
- „Najmędrsi ludzie mają swoje chwile zaćmienia umysłu i jakiejś tępoty.” /Śmieszni ludzie/
- „…droga ku szczytom jest celem człowieka, a pełne troski i zgryzoty jego serce tęskni wciąż za tą wzniosłością, co na szczytach mieszka.” /List do ucznia gimnazjum w Zakopanem – wrzesień 1929 r./
- „Nauczanie jest nie tylko pracą, jedną z najcięższych, jest to przy tym sztuka wzniosła i twórcza, bo ma za zadanie stworzenie człowieka pełnego, doskonałego człowieka.” /List do ucznia gimnazjum w Zakopanem – wrzesień 1929 r./
- „Żołnierz nauki jest największym bohaterem. Nie zabija, szuka źródeł życia, chce rozszerzyć świat i wytycza drogi dla tych, co za nim przyjdą ze światem.” /Awantura o Basię/
- „Łatwiej jest nadać kształt granitowej skale niż sercu ludzkiemu.” /List do ucznia gimnazjum w Zakopanem – wrzesień 1929 r./
- „Trzeba kochać i człowieka i górę i kamień i słońce.” /List do ucznia gimnazjum w Zakopanem” – wrzesień 1929 r./
- „… łzy bolą (…) i pieką, dlatego nigdy nikogo nie należy przyprawiać o łzy.” /Szewc Kopytko i Kaczor Kwak/
- ” (…) Nie rób nigdy takich psot, które ludzi przyprawiają o gniew albo o ból.” /Szewc Kopytko i Kaczor Kwak/
- „Jeśli będziesz miał odrobinę chleba, podziel się z tym, co nie ma ani okruszyny.” /Wielka brama/
- „Na świecie jest wielu złych ludzi…. Wyrządzają sobie potworne krzywdy, czasem nie wiadomo dlaczego i po co. Na krzywdzie jednak nikt od początku świata nie zbudował swojego szczęścia.” /Szaleństwa panny Ewy/
- „Pogoda duszy to skarb wielki i bezcenny.” /Awantura o Basię/
- „Rzadkością jest człowiek, który złym się rodzi. Gniewu i złości uczy go głód, nieszczęście, niesprawiedliwość i podłość.” /Awantura o Basię/